De nazi- en oorlogsmonumenten in Berlijn liggen verspreid over de stad. Zij herdenken de verschrikkingen van de oorlog en worden beschouwd als een gedenkteken voor een toekomst zonder strijd en onderdrukking.
Het oorlogsverleden van Berlijn is een deel van de geschiedenis van de stad waar men de ogen niet voor mag sluiten, ondanks de gruwelijkheid ervan. De nazi-gedenktekens en talrijke andere erfenissen uit de oorlogstijd herinneren aan wreedheid, opoffering, verdrijving en lijden.
Inhoudsopgave
Holocaustherdenking - Gedenkteken voor de vermoorde Joden
In de onmiddellijke nabijheid van de Reichstag en de Brandenburger Tor, een van de beroemdste monumenten van Berlijn, herdenkt de Holocaust Memorial de Europese Joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vervolgd en vermoord.
BEELDEN: Holocaustmonument in Berlijn
Foto galerij: Holocaust monument in Berlijn
Oorsprong van de Holocaust Herdenking
Het "Monument voor de vermoorde Joden van Europa" werd opgericht na een besluit in juni 1999 en werd geopend op 10 mei 2005 na twee jaar bouwen. Op een oppervlakte van 19.000 vierkante meter, omringd door bomen, staan sindsdien 2711 stèles ter herdenking van de 6 miljoen joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden gedeporteerd en uitgeroeid. Hun hoogte varieert van 1 tot 5 meter, het zwaarste betonblok weegt 16 ton. Afhankelijk van de gezichtshoek creëren de verschillende hoogten een golvend geheel dat bijna harmonieus lijkt.
Het ontwerp voor het unieke gedenkteken is afkomstig van de New Yorkse architect Peter Eisenman, die met de golvende compositie van beton wil inspireren tot bezinning. Er wordt gezegd dat het getal 2711 geen symbolische betekenis heeft.
Het indrukwekkende veld kan het hele jaar door van alle kanten gratis worden betreden. Het golvende terrein, de smalle gangen waar geen twee mensen naast elkaar kunnen zitten, en de desolate, asgrauwe stèles zorgen al gauw voor een onheilspellend, beklemmend gevoel.
Museum "Plaats van Informatie" op de Holocaust Herdenking
In de zuidoostelijke hoek, onder het veld met stèles, geeft de "Plaats van Informatie" informatie over de verschrikkelijke gebeurtenissen van de Holocaust. Na een inleiding over de historische achtergrond komt de bezoeker in vier zalen waar de Jodenvervolging vanuit een zeer persoonlijk perspectief wordt gepresenteerd met foto's, documenten en korte biografieën.
Bij een bezoek aan de Holocaust Memorial zijn ontsteltenis en onzekerheid constante begeleiders. Tentoonstellingen over de slachtoffers en de plaatsen van verschrikking geven een overzicht van de verschrikkelijke gebeurtenissen. Een lijst met namen van alle bekende Holocaustslachtoffers wordt ook bewaard op de plaats van informatie.
Topografie van Terreur
Tegenwoordig is de "Topografie van de Terreur" de naam die gegeven is aan het complex in het hart van Berlijn waar zich tijdens de Tweede Wereldoorlog de belangrijkste controlecentra van het naziregime bevonden. Het ligt in de schaduw van de Berlijnse Muur, vandaag de dag versierd door de East Side Gallery, en niet ver van de Potsdamer Platz.
Vandaag is de historische site een gedenkteken, een herdenkingsplaats en een museum in dezelfde mate en trekt meer dan een miljoen bezoekers per jaar. Dit maakt de Topografie van de Terreur tot een van de meest bezochte gedenktekens en musea in heel Duitsland.
Controlecentrum van het Nazi regime
Tussen 1933 en 1945 waren de GESTAPO (Geheime Staatspolizei), de SS van de Reichsführung en het hoofdbureau van de Reichsicherheit hier gevestigd. Deze drie instellingen waren verantwoordelijk voor een groot deel van de gruwelijkste misdaden van het nationaal-socialisme. Hier kwamen de draden samen met behulp waarvan politieke partijtegenstanders alsmede Joden, Sinti en Roma in en buiten Duitsland werden vervolgd, gevangen genomen en terechtgesteld.
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog behoorden de gebouwen van dit hoofdkwartier tot de eerste doelwitten van bombardementen op Berlijn en werden zij grotendeels verwoest. Zelfs na de oorlog wilde men de bewijzen van de ontelbare gruweldaden zoveel mogelijk doen verdwijnen, en al snel raakten de gebouwen, nu half gesloopt, in de vergetelheid.
Pas in de jaren 1980 werd men zich weer bewust van de historische betekenis van de plaats en in 1987 werd de plaats, als onderdeel van de viering van het 750-jarig bestaan in Berlijn, opengesteld voor het publiek als de "Topografie van de Terreur". De tentoonstellingen trokken zoveel bezoekers dat zij werden gehandhaafd.
Gedocumenteerde getuigenissen van nazi-misdaden
De tentoonstellingen in de Topografie van de Terreur gaan over de wrede geschiedenis van deze plaats en de misdaden die de nazi's in heel Europa hebben begaan. Gedurende tientallen jaren werden documenten, foto's en ander materiaal verzameld die de terreur van de nationaal-socialisten zwart op wit aantoonden.
Naast het documentatiecentrum vertellen 15 stations op het terrein over de verschrikkingen van het nazi-tijdperk in Duitsland. In 2005 werd het kubusvormige gebouw gekozen uit een architectuurwedstrijd met meer dan 300 ontwerpen. De bewaard gebleven keldermuren in de Niederkirchnerstraße en het overgebleven deel van de Berlijnse Muur, dat nu onder monumentenzorg valt en versierd is met de kunstwerken van de East Side Gallery, maken ook deel uit van de Topografie van de Terreur.
Kaiser Wilhelm Gedächtniskirche
Op de Kurfürstendamm rijst de verwoeste kerktoren van de Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche de lucht in. Het werd noch afgebroken noch herbouwd en dient als gedenkteken voor de verschrikkingen van de oorlog.
Van gedenkteken tot symbool voor wederopbouw
De bouw van de neoromaanse Gedächtniskirche werd opgedragen door keizer Wilhelm II als gedenkteken voor zijn grootvader Wilhelm I. De protestantse kerk werd tussen 1891 en 1895 gebouwd volgens de plannen van de Duitse architect Franz Schwechten. De oorspronkelijke herdenkingskerk was een aantrekkelijk gebouw met vele torenspitsen, waarvan de hoogste met 113 meter ooit de hoogste toren van Berlijn was. Als een monument dat een keizer waardig is, was ook het interieur van de Gedachteniskerk bijzonder schitterend, met muurschilderingen en mozaïeken.
In 1943 liep de hele kerk enorme schade op door de talrijke bombardementen op Berlijn. Wonder boven wonder stortte de kerktoren niet helemaal in. Dit was waarschijnlijk ook de reden waarom de kerk niet volledig werd afgebroken maar, na een openbare discussie, als symbool van de wederopbouw bleef staan en onder een bevel tot behoud werd geplaatst. In 1957 ontwierp architect Egon Eiermann een nieuwe herdenkingskerk rond de 68 m hoge ruïnetoren.
Nieuwbouw van de Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche
De nieuwe herdenkingskerk staat in schril contrast met haar neoromaanse voorganger. De oude toren, waarin nu een klein museum is ondergebracht, wordt nu geflankeerd door een zeshoekige klokkentoren en een achthoekig schip. Een vierkante kapel en een foyer completeren het kerkensemble, dat door de Berlijners al snel de bijnaam "lippenstift en compact" kreeg. De inwijding van de nieuwe Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche vond plaats op 17 december 1961, na een bouwtijd van slechts vier jaar.
Interieur in mystiek blauw
Pas na binnenkomst wordt duidelijk waarom de nieuwe Gedachteniskerk ook absoluut bezienswaardig is. Het middenschip bestaat bijna geheel uit een totaal van 20.000 unieke glas-in-lood ramen. De miniatuurramen, geslepen als edelstenen, werden in Frankrijk vervaardigd en baden het interieur in een fascinerende lichtschittering van een grote verscheidenheid aan blauwtinten. Na zonsondergang wordt de verlichting van de 4 cm dikke glazen wand verzorgd door LED-lampen.
Ook het gehele interieur van de nieuwe gedenkkerk werd door Egon Eiermann ontworpen, van het altaar tot de doopvont en van het orgel tot de kandelaars. Dankzij de effectieve altaarwand van intens blauw glas is het priesterkoor spartaans, maar niettemin indrukwekkend ingericht. De glazen wand schept niet alleen een mystieke sfeer, maar houdt ook het straatlawaai tegen, zodat er in de Gedächtniskirche altijd een eerbiedige stilte heerst.
Checkpoint Charlie
Er is niet veel over van het oorspronkelijke Checkpoint Charlie. De Muur tussen Oost en West is gevallen en de slagbomen en wachttorens zijn niet meer origineel - maar de beroemde controlepost in het midden van de stad behoort nog steeds tot onze top 10 bezienswaardigheden in Berlijn.
FOTO'S: Checkpoint Charlie in Berlijn
Foto galerij: Checkpoint Charlie in Berlijn
Erfenis van de Koude Oorlog
Checkpoint Charlie bij het huidige U-Bahn-station Kochstraße is de beroemdste grensovergang die tussen 1961 en 1989 over de Berlijnse Muur leidde en een van de drie grensovergangen die onder Amerikaans toezicht stonden. Dit is waar de controlepost zijn naam kreeg. Het werd genoemd naar de derde letter in het Amerikaanse alfabet: Alpha, Bravo, Charlie.
Bij Checkpoint Charlie werden destijds de bewegingen tussen het westelijke district Mitte en het oostelijke district Kreuzberg in de gaten gehouden. Iedereen die de grens wilde overschrijden, moest een buitenlander zijn of een ambtenaar van de FRG of de DDR.
In oktober 1961, kort voor de Berlijnse Muur en de controlepost werden geïnstalleerd, stonden de tanks van de Sovjet-Unie en de Geallieerden in de loop van de Koude Oorlog met scherpe munitie tegenover elkaar, klaar voor de strijd. Maar gelukkig vond er geen escalatie plaats, die hoogstwaarschijnlijk het begin van de Derde Wereldoorlog zou hebben betekend. Vandaag is bekend dat beide partijen orders hadden om in geval van nood te vuren.
Checkpoint Charlie werd ook triest beroemd door de talrijke ontsnappingspogingen uit de DDR naar de FRG, waarvan vele fataal afliepen.
Checkpoint Charlie vandaag
Vandaag is het voormalige Checkpoint Charlie een gedenkteken en een van onze top 10 bezienswaardigheden van Berlijn. De echte controlepost werd in 1990 verplaatst naar het Geallieerd Museum in Clay Allee, maar dat stoort de bezoekers niet erg.
Sinds 13 augustus 2000 staat er op de controlepost een replica van de controlehut, compleet met geüniformeerd personeel, slagbomen en zandzakken (die overigens gevuld zijn met beton in plaats van zand). De twee borden over het binnenkomen en verlaten van de Amerikaanse sector zijn ook niet meer origineel.
Muur Museum bij Checkpoint Charlie
Het Muurmuseum is gehuisvest in een gebouw recht tegenover Checkpoint Charlie. Het werd geopend op 14 juni 1963, op dat moment vlak naast de Berlijnse Muur. Het museum documenteert onder meer talrijke spectaculaire ontsnappingspogingen en diverse ontsnappingsvoorwerpen, waaronder auto's, heteluchtballonnen en zelfs een mini-onderzeeër.
Geslaagde en mislukte ontsnappingspogingen zijn ook het onderwerp van de openluchtgalerij, een fotografische openluchttentoonstelling uit de zomer van 2006.
Gedenkteken Neue Wache
De Neue Wache aan de boulevard Unter den Linden in het stadsdeel Mitte van Berlijn was, toen het werd gebouwd, bedoeld als oorlogsmonument. Na de val van de Muur werd het het centrale monument van Berlijn "voor de slachtoffers van oorlog en tirannie".
Geschiedenis van de Neue Wache in Berlijn
De Neue Wache werd tijdens de keizertijd tussen 1816 en 1818 door de Pruisische koning Frederik Willem II opgericht als gedenkteken voor degenen die in de Napoleontische oorlogen waren omgekomen. De architect van het Grieks aandoende gebouw was Karl Friedrich Schinkel, wiens schepping wordt beschouwd als een van de belangrijkste werken van het Duitse classicisme. Hij werd ook bekend door de bouw van de beroemde concertzaal aan de Gendarmenmarkt.
Eerste wachtlift in 1818
In het jaar van de voltooiing vond het eerste hijsen van de wacht plaats op 18 september 1818 ter gelegenheid van een bezoek van de Russische tsaar Alexander. Tot het einde van de monarchie precies honderd jaar, van 1818 tot 1918, bood het gebouw onderdak aan de hoofd- en koninklijke garde. In 1931 werd de Neue Wache ontworpen door Heinrich Tessenow als een gedenkteken voor de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Tijdens de Tweede Wereldoorlog liep de Königliche Wache, zoals bijna alle gebouwen in Berlijn, zware schade op door bombardementen.
Sinds 1960 doet de Neue Wache dienst als "Gedenkteken voor de Slachtoffers van het Fascisme en het Militarisme", in het midden waarvan een Eeuwige Vlam achter glas brandt na een nieuwe inrichting in 1969.
Tot 1990 marcheerde de Grote Erewacht elke week op woensdag en zaterdag voor het gedenkteken. Overdag hielden twee soldaten de erewacht. Na de val van de Berlijnse Muur werd de Neue Wache de "Centrale Gedenkplaats van de Bondsrepubliek Duitsland voor de slachtoffers van oorlog en tirannie".
Bezoek aan de nieuwe garde
De massieve portiek met zijn sobere Dorische zuilen straalt nog steeds een monumentale uitstraling uit die een gedenkteken waardig is.
In de gevel is een veldslag afgebeeld, waarbij de godin van de overwinning met opgeheven arm het lot van de strijd in handen heeft. Een speciale verf geeft de gegoten zinken gevelfries het aanzien van zandsteen.
Het interieur van de nieuwe bewaker bestaat uit een enkele kamer. In het midden herinnert de tot 1,6 m vergrote figuur "Moeder met dode zoon" van de Duitse schilderes en beeldhouwster Käthe Kollwitz ons aan het onuitsprekelijke leed van talrijke oorlogen.
Onder een gedenkplaat van zwart graniet staan verschillende urnen met de as van een onbekende soldaat, een onbekende concentratiekampgevangene en aarde uit de loopgraven.
Overige gedenktekens en monumenten in Berlijn
- Het monument voor de Sinti en Roma van Europa die tijdens het nazi-tijdperk zijn vermoord ten zuiden van de Reichstag
- Het monument voor de vermoorde en vervolgde homoseksuelen in de Tiergarten
- De lege bibliotheek op de Bebelplatz ter herinnering aan de boekverbranding in 1933
- Het voormalige concentratiekamp Sachsenhausen in de buitenwijken van Berlijn
Verdere links:
Officiële website van de Holocaust Memorial in Berlijn met openingstijden
Officiële website van de Topografie van de Terreur in Berlijn
Openingstijden en toegangsprijzen van het museum bij Checkpoint Charlie in Berlijn
